اختلاف در کماختلاف در کم یکی از اصطلاحات به‌کار رفته در علم منطق بوده و به معنای شرط تحقق تناقض بین دو قضیه است. ۱ - توضیح اصطلاحیکی از شرایط تناقض آن است که دو قضیه در کمّ و کیف اختلاف داشته باشند؛ بنابراین نقیض قضیه کلیه، قضیه جزئیه است و برعکس؛ و نقیض موجبه، سالبه است و بر عکس. مثال: نقیض «هر کاسبی دوست خدا است»، می‌شود: «بعضی از کاسب‌ها دوست خدا نیستند» و نقیض «هیچ فلزی عایق نیست»، چنین می‌شود: «بعضی فلزها عایق‌اند». ۲ - ادله اشتراط اختلاف در کم۱. دلیل اشتراط «اختلاف در کم» این است که امکان دارد دو قضیه کلیه هر دو کاذب باشند؛ مانند: هر حیوانی انسان است و هیچ حیوانی انسان نیست. این نوع قضایا را متضاد می‌نامند. همچنین دو قضیه جزئیه امکان دارد هر دو صادق باشند؛ مانند: بعضی عالمان بافضیلت‌اند و بعضی عالمان بافضیلت نیستند. این نوع قضایا را داخلتان تحت تضاد می‌نامند. به همین سبب تناقض در قضایای مهمله تحقق نمی‌یابد، زیرا مهمله در حکم جزئیه است. ۲. دلیل اشتراط «اختلاف در کم» این است که اگر هر دو موجبه باشند و یا هر دو سالبه باشند جایز خواهد بود که هر دو قضیه صادق و یا کاذب باشند، در حالی که اجتماع دو قضیه متناقض در صدق و یا در کذب، محال است. [۱]
فرصت شیرازی، میرزا محمد، اشکال‌المیزان، ص۷۶.
[۴]
تفتازانی، عبدالله بن شهاب‌الدين، الحاشیة علی تهذیب المنطق، ص۱۹۱.
[۵]
قطب‌الدین رازی، محمد بن محمد، تحریر القواعد المنطقیه فی شرح رسالة الشمسیه، ص۱۱۹.
[۶]
مجتهد خراسانی (شهابی)، محمود، رهبر خرد، ص۲۲۱.
[۷]
شهاب‌الدین سهروردی، یحیی بن حبش، منطق التلویحات، ص۳۵.
[۸]
خوانساری، محمد، منطق صورى، ص۱۱۹.
[۹]
گرامی، محمدعلی، منطق مقارن، ص۱۳۱.
[۱۰]
ابوحامد غزالی، محمد بن محمد، معیار العلم، ص۹۸.
۳ - پانویس
۴ - منبعپایگاه مدیریت اطلاعات علوم اسلامی، برگرفته از مقاله «اختلاف در کم»، تاریخ بازیابی۱۳۹۵/۱۰/۲۷. رده‌های این صفحه : اصطلاحات منطقی
|